Có thể hiểu một cách vắn tắt, Tư tưởng Hồ Chí Minh là một hệ thống các quan điểm, nhận thức, tư tưởng chỉ đạo rất cơ bản của Chủ tịch Hồ Chí Minh về cách mạng và con đường đi lên của cách mạng Việt Nam trong thời đại ngày nay. Đó là kết quả của sự vận dụng và phát triển sáng tạo chủ nghĩa Mác - Lênin vào điều kiện cụ thể của nước ta, kế thừa và phát triển các giá trị truyền thống tốt đẹp của dân tộc, tiếp thu tinh hoa văn hóa của nhân loại. Đạo đức Hồ Chí Minh là đạo đức cách mạng, là những phẩm chất cao quý của một người cách mạng. Đó là: Cần, kiệm, liêm, chính, chí công vô tư. Phong cách Hồ Chí Minh là lối sống, tác phong khiêm tốn, giản dị, cầu thị, gần dân, trọng dân, tin dân, học dân, làm việc gì cũng vì lợi ích của nhân dân; là đầy tớ của dân chứ không phải “làm quan nhân dân”, không được lên mặt “làm quan cách mạng”.
Sau khi Chủ tịch Hồ Chí Minh qua đời, toàn Đảng, toàn dân học tập và làm theo Di chúc của Người với khẩu hiệu: Sống, chiến đấu, lao động và học tập theo gương Bác Hồ vĩ đại.
Trong công cuộc đổi mới đất nước, từ Cuộc vận động “Học tập và làm theo tấm gương đạo đức Hồ Chí Minh”, Đảng ta đã ban hành các chỉ thị về nội dung này: Chỉ thị 06-CT/TW về “Tổ chức cuộc vận động học tập và làm theo tấm gương đạo đức Hồ Chí Minh” năm 2006, Chỉ thị 03-CT/TW về “Tiếp tục đẩy mạnh việc học tập và làm theo tấm gương đạo đức Hồ Chí Minh” năm 2011, Chỉ thị 05-CT/TW về “Đẩy mạnh học tập và làm theo tư tưởng, đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh” (Chỉ thị 05) năm 2016.
Tư tưởng, đạo đức, phong cách của Chủ tịch Hồ Chí Minh là tài sản tinh thần vô giá của Đảng ta và nhân dân ta, soi sáng sự nghiệp cách mạng, dẫn dắt mỗi bước đi lên và thắng lợi của cách mạng Việt Nam. Học tập và làm theo tư tưởng, đạo đức và phong cách của Chủ tịch Hồ Chí Minh là việc làm rất cần thiết, là nhiệm vụ hết sức quan trọng, thường xuyên, không thể thiếu đối với toàn Đảng, toàn dân ta, trước hết là các tổ chức đảng, các cơ quan nhà nước và cán bộ, đảng viên trong tu dưỡng, rèn luyện, cống hiến, phụng sự đất nước, phục vụ nhân dân. Mỗi thắng lợi và mỗi bước đi lên của cách mạng Việt Nam đều gắn liền với công lao to lớn của Chủ tịch Hồ Chí Minh, sự soi đường, dẫn dắt của tư tưởng Hồ Chí Minh.
Vì vậy, trong nhiệm kỳ Đại hội XIII, việc đẩy mạnh học tập và làm theo tư tưởng đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh tiếp tục là một trong những nhiệm vụ, giải pháp quan trọng góp phần thực hiện thắng lợi Nghị quyết Đại hội XIII, đáp ứng được yêu cầu của sự nghiệp cách mạng trong giai đoạn mới.
Việc tu dưỡng, rèn luyện, làm theo Bác, nhất là trách nhiệm nêu gương của cán bộ, đảng viên, đặc biệt người đứng đầu chưa thường xuyên; một số cán bộ, đảng viên suy thoái về tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống, vi phạm các quy định của Đảng, vi phạm pháp luật.Việc thực hiện Chỉ thị 05 gắn với công tác xây dựng, chỉnh đốn Đảng, thực hiện nhiệm vụ chính trị và giải quyết các khâu đột phá, các vấn đề cấp bách, bức xúc còn lúng túng, hiệu quả chưa cao. Đấu tranh phản bác các quan điểm sai trái, thù địch có lúc còn bị động, kết quả chưa cao.
Việc phát hiện, biểu dương các tập thể, cá nhân điển hình trong học tập và làm theo Bác chưa kịp thời, thiếu sức thuyết phục. Công tác đấu tranh với các biểu hiện suy thoái về tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống chưa mạnh mẽ; tự phê bình và phê bình có nơi, có lúc còn hình thức; tình trạng thiếu tự giác nhận khuyết điểm, đổ lỗi, nể nang, né tránh, ngại va chạm còn diễn ra ở nhiều nơi.
Công tác kiểm tra, giám sát của nhiều cấp ủy đối với việc tu dưỡng, rèn luyện đạo đức, lối sống của cán bộ, đảng viên chưa thường xuyên, thiếu quyết liệt, phạm vi, đối tượng còn hẹp, hiệu quả cảnh báo, phòng ngừa vi phạm chưa đạt yêu cầu.
Việc vẫn còn tồn tại những hạn chế này có rất nhiều nguyên nhân. Điều quan trọng nhất là cần có sự thống nhất cao trong nhận thức của toàn Đảng, toàn dân, từ người đứng đầu cho tới các cán bộ, đảng viên về sự cần thiết phải học tập và làm theo tư tưởng, đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh. Việc học tập và làm theo tư tưởng, đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh không thể chỉ dừng lại ở như một cuộc vận động, một phong trào, hay đơn thuần là thực hiện các chỉ thị, nghị quyết của Trung ương. Giống như chúng ta hay nói: “Tư tưởng không thông, đeo bình tông cũng nặng”.
Đây là bài học về nhận thức. Chỉ khi nhận thức đầy đủ, sâu sắc giá trị tư tưởng, đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh thì việc học tập và làm theo Bác mới trở thành việc làm tự giác, thường xuyên, nền nếp và thực chất.
Qua 5 năm thực hiện Chỉ thị 05, chúng ta rút ra được rất nhiều bài học kinh nghiệm quý báu để tiếp tục đẩy mạnh việc học tập và làm theo tư tưởng, đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh trong giai đoạn tới.
Trước hết, cần nhận thức sâu sắc tư tưởng, đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh là tài sản tinh thần vô giá của Đảng và dân tộc ta trong giai đoạn tới, việc đẩy mạnh, thực hiện hiệu quả việc học tập và làm theo tư tưởng, đạo đức phong cách Hồ Chí Minh cần tiếp tục gắn với việc thực hiện Nghị quyết Trung ương 4 khoá XI, khoá XII về xây dựng Đảng, Nghị quyết 35-NQ/TW của Bộ Chính trị khóa XII về “Tăng cường bảo vệ nền tảng tư tưởng của Đảng, đấu tranh phản bác các quan điểm sai trái, thù địch trong tình hình mới”.
Sự lãnh đạo, chỉ đạo thường xuyên, quyết liệt của Ban Chấp hành, Ban Thường vụ, cấp ủy các cấp là nhân tố đặc biệt quan trọng để Chỉ thị 05-CT/TW đi vào cuộc sống, đạt hiệu quả cao. Phát huy vai trò nêu gương của người đứng đầu cấp ủy, địa phương, cơ quan, đơn vị, “nói đi đôi với làm”, nêu gương bằng những việc làm cụ thể, thiết thực, trách nhiệm.
Trong việc “làm theo” tư tưởng, đạo đức, phong cách của Bác, cần chọn đúng khâu đột phá, nhiệm vụ trọng tâm trong thực hiện nhiệm vụ chính trị của từng địa phương, cơ quan, đơn vị để lãnh đạo, chỉ đạo có hiệu quả, mang lại kết quả rõ nét.
Coi trọng công tác tuyên truyền, biểu dương, khen thưởng các tập thể, cá nhân có thành tích xuất sắc trong học tập và làm theo tư tưởng, đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh; tuyên truyền nhân rộng gương người tốt, việc tốt, các tập thể và cá nhân điển hình tiêu biểu gắn với làm tốt công tác kiểm tra, giám sát, kỷ luật đảng.
Kết hợp chặt chẽ “xây” và “chống”, lấy “xây” để “chống”, vừa đẩy mạnh giáo dục, tuyên truyền, vận động, vừa hoàn thiện hệ thống pháp luật của Nhà nước và quy định của Đảng, xử lý kịp thời, nghiêm minh các sai phạm, để răn đe, phòng ngừa có hiệu quả sự suy thoái, tiêu cực.
Mỗi cán bộ, đảng viên phải gương mẫu trong tu dưỡng, rèn luyện phẩm chất đạo đức, lối sống, phong cách, tác phong, lề lối công tác để quần chúng, nhân dân noi theo; phải thể hiện được tư tưởng vững vàng, quan điểm đúng đắn, dám nghĩ, dám làm, dám chịu trách nhiệm, hết lòng vì nước, vì dân; có phong cách lãnh đạo khoa học, dân chủ, sâu sát thực tiễn, thật sự là hạt nhân đoàn kết, quy tụ, tạo động lực và phát huy trí tuệ tập thể, bởi “Đạo đức cách mạng không phải trên trời sa xuống. Nó do đấu tranh, rèn luyện bền bỉ hằng ngày mà phát triển và củng cố”. Khi cán bộ, đảng viên gương mẫu đi đầu trong nêu gương và tự giác nêu gương sẽ tạo sức lan tỏa, sự lôi cuốn mạnh mẽ đối với quần chúng như lời dạy của Bác: “Một tấm gương sống còn có giá trị hơn một trăm bài diễn văn tuyên truyền”.
Chắc chắn rằng, việc thúc đẩy, tạo chuyển biến mạnh mẽ quá trình từ “học tập” sang “làm theo” Bác, gắn với trách nhiệm nêu gương của cán bộ, đảng viên sẽ làm cho tư tưởng, đạo đức, phong cách của Người thực sự thấm sâu vào đời sống xã hội, trở thành lối sống, nếp nghĩ, cách làm của từng cán bộ, đảng viên và người dân. Từ đó, nâng cao tinh thần yêu nước, ý chí tự cường dân tộc, khát vọng cống hiến, phát triển đất nước phồn vinh, hạnh phúc của các cấp ủy, tổ chức đảng, cán bộ, đảng viên và người dân, góp phần thực hiện thắng lợi Nghị quyết Đại hội Đảng các cấp.